İqtisadi müstəqillik siyasi suverenliyin əldə olunmasına şərait yaradır - TƏHLİL
İstənilən dövlətin dünya birliyinə inteqrasiyası ilk növbədə qonşu ölkələrlə münasibətlərin tənzimlənməsi ilə başlayır, sonrakı mərhələdə region dövlətləri ilə qarşılıqlı faydalı əlaqələrin qurulmasını ehtiva edir və bu prosesləri uğurla baş vurandan sonra qlobal əməkdaşlıq platformasında bərabərhüquqlu yerini tutur. Dünya birliyinə inteqrasiya dedikdə ilk növbədə qarşılıqlı və bərabərhüquqlu əməkdaşlıqdan və qarşılıqlı inteqrativ proseslərdən söhbət gedir. Yəni hansısa nisbətən kiçik və zəif dövlətin özündən daha güclü dövlətin hegemonluğu və dominantlığını qəbul edərək, dominantın diqtə etdiyi dəyərlərə söykənib mövcudiyyətini davam etdirməsi heç də bərabərhüquqlu inteqrasiya hesab edilə bilməz.
Dünyanın qloballaşması istər-istəməz dövlətləri məcburən bir biri ilə inteqrasiyaya sövq edir və bu prosesin qarşısının alınması demək olar ki mümkün deyil. Ölkələr üçün bu prosesdə əsas amil suverenliyin qorunub saxlanması və xarici ölkənin siyasi təsir dairəsinə düşməməsidir. Məhz bu səbəbdən müasir qloballaşma şəraitində dövlətlər öz suverenliyini qorumaq üçün elə bir unikal formul yaratmalıdır ki, bu formul hesabına özünün ilk növbədə iqtisadi müstəqilliyini təmin edə bilsin. Məhz iqtisadi müstəqillik siyasi suverenliyin əldə olunmasına şərait yaradır ki, bu halda dövlət özünün gələcək inkişafı üçün qlobal və regional inteqrasiyaya asanlıqla gedə bilir. Bu prosesi tənzimləyə bilməyən, həmçinin dünyaya inteqrasiya zamanı suverenliyini itirməkdən ehtiyatlanan dövlətlər adətən özünü izolyasiya etmə siyasətinə əl atır ki, bunun da cəmiyyətin inkişafına vurduğu sağalmaz yaralar Şimali Koreya və Türkmənistan misalında göz önünə gətirilə bilər.
İqtisadi müstəqilliyin qazanılması xüsusilə yeni yaranmış dövlətlər üçün əhəmiyyət daşıyır və bu dövlətin yaranma xarakterindən asılı olaraq müxtəlif olur.
SSRİ misalında məsələyə yanaşarsaq 30 ildən artıqdır ki, müstəqillik qazanan post sovet respublikalarının hələ də Rusiyanın təsirindən çıxa bilməmələrinin əsas səbəbi həmin dövrdən qalma iqtisadi bağların qüvvədə qalmasıdır. Məhz bu səbəbdən Rusiya özündən iqtisadi cəhətdən asılı olan dövlətlərə bərabərhüquqlu tərəfdaş kimi deyil, özünün vassal dövləti kimi yanaşır. Bu vassallığı qəbul etmək istəməyən, real suverenlik qazanmaq istəyən ölkələr isə Rusiyanın hərbi aqressiyası ilə üzləşir. Gürcüstanda 2008-ci ildə baş vermiş müharibə, Ukraynada 2014-cü ildə Krımın ilhaqı ilə nəticələnmiş hərbi müdaxilə buna bariz misaldır. Təəssüf ki, Rusiya öz təsir dairəsindən çıxıb qlobal dünyaya inteqrasiya etmək istəyən, demokratik dəyərlərin təşəkkür tapmasını arzulayan dövlət və cəmiyyətlərin öz təsirindən çıxaraq Amerikanın təsir dairəsinə girməsi kimi qavrayır. Halbuki, "soyuq müharibə” çoxdan başa çatıb və dünya artıq birmənalı şəkildə liberalizmə doğru yürüməkdədir.
Konkret olaraq Azərbaycana gəldikdə bir çox hallarda sual yaranır ki, dövlət nəyə görə ilkin mərhələdə sovet dövründən miras qalmış sənayesinin dirçəldilməsini təmin etmədi və iqtisadiyyatı ilk növbədə xam neftin hasilatı və ixracından əldə olunan gəlirlər hesabına qurmağa başladı?
Heydər Əliyev yaxşı bilirdi ki, bütün digər post sovet ölkələri kimi Azərbaycan sənayesi də Rusiyadan asılıdır və bu sahənin qalması ilkin mərhələdə dövlətə stabil iqtisadi gəlirlər vəd etsə də, sonrakı mərhələdə suverenliyini əlindən alacaqdı. Və bu gün Azərbaycan Rusiya ilə artıq İttifaq dövləti qurmaq ərəfəsində olan Belarusla eyni aqibəti yaşayacaqdı. Məhz Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin çəkilməsi və işə düşməsi Azərbaycanın iqtisadi suverenliyini təmin etdi, Rusiyanın asılılığından çıxardı, əhalinin sosial rifahının təmin edilməsi ilə yanaşı azad iqtisadiyyatı qurmağa və hərbi gücünü artırmağa şərait yaratdı. Unutmaq olmaz ki, hərbi güc suverenliyin təmin olunmasının ikinci mərhələsidir və bunun həyata keçirilməsi ilk növbədə iqtisadi müstəqillikdən keçir.
İqtisadi suverenliyin təmin olunmasından sonra Azərbaycan dünya birliyinə inteqrasiya prosesinə daha sürətlə qoşulmağa başladı, ancaq bununla belə bu prosesdə kor-koranəliyə yol vermədi.
Unutmaq olmazdı ki, Azərbaycanın torpaqlarının bir hissəsi Ermənistan tərəfindən işğal olumuş və ölkəmizin xarici siyasətində prioritet istiqamət kimi Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc yolla həlli dayanırdı.
Məsələn Azərbaycanın Qoşulmama Hərəkatına üzvlüyü, iki dönəm sədrlik etməsi bəzi dairələr tərəfindən tənqid olunsa da, İkinci Qarabağ müharibəsinin gedişində bu təşkilata üzv olan ölkələrin əksəriyyətinin birmənalı şəkildə bizim mövqeyimizi dəstəkləməsi son anda müsbət mənada öz həlledici təsirini göstərdi. Eyniylə İslam Əməkdaçlıq Təşkilatı çərçivəsində Azərbaycanın fəaliyyəti də, ölkəmizin beynəlxalq arenada öz haqq səsinin dəstəklənməsinə şərait yaratdı. Baxmayaraq ki, bəziləri islam həmrəyliyi adı altında gizlənərək "kafir” işğalçıya yardım göstərirdi.
Ümumiyyətlə ən sağlam inteqrasiya qarşılıqlı etimada əsaslanan inteqrasiyadır ki, bu mənada Türkiyə ilə Azərbaycanın strateji tərəfdaşlığını bütün dünya ölkələri üçün nümunə göstərmək olar. Digər bütün növ inteqrasiya tiplərinin kökündə qarşılıqlı iqtisadi maraqlar dayanır. Qarşılıqlı iqtisadi səmərəyə söykənməyən inteqrasiya isə ilk növbədə bir dövlətin digər dövlət üzrəində hegemonluğuna şərait yaradır və suverenliyini sual altına qoyur.
Tofiq Vahid
7NEWS.az
Material Azərbaycan Respublikası Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanmışdır.İstiqamətin kodu 6.3.6
Xəbər lenti
-
12:53Bakı Konfransı-COP29 Tərəflər Konfransı tarixində ən nümunəvi tədbirlərdən biri olacaqdır -4-cü yazı
-
11:31Deputat: “Əli Kərimlidən soruşan lazım ki, ay bədbəxt, nə düşmüsən bu Şvabenin arxasına? — “Ayı potası anasının arxasınca düşən kimi...”
-
11:04Səbail MKS-nin Mərkəzi Kitabxanasında Elçin Mirzəbəyli ilə görüş keçirilib
-
18:31O boyda parlament gör kimlərin ümidinə qalıb…
-
14:41Akademik Zərifə Əliyeva Azərbaycan oftalmologiya elmini dünyada tanıdıb
-
14:37Hikmət Hacıyevdən minalanmış ərazilərlə bağlı açıqlama
-
15:18Deputat ABŞ-ı və Avropanı ağ yuyub qara sərdi: “Sizin qarnınızın ağrısı başqadır!”
-
11:19Naxçıvanda “QHT-lərin IV İnkişaf və Mübadilə Proqramı” keçiriləcək
-
10:56Azərbaycanın Qlobal İqlim Dəyişikliklərinə verdiyi töhfələr (3-cü yazı)
-
16:42Qan donorluğu və irsi qan xəstəliyi ilə bağlı maarifləndirici tədbir təşkil olunub
-
10:24ASAN könüllülərinin “Qarabağ” mədəniyyət sərgisi baş tutub
-
18:04Xankəndidə ilk körpə dünyaya gəlib
-
17:59Azərbaycanla Ermənistan arasında ilk sərhəd dirəyi quraşdırılıb - FOTO
-
17:37Kibercinayətkarlığa qarşı mübarizədə ictimai maarifləndirmə məsələləri müzakirə edilib
-
12:45Qazaxın işğaldan azad edilən kəndlərindən görüntülər - Erməni postları sökülür
-
12:42Prezident Rusiyada səfərdədir (FOTO)
-
12:39"Bilim Bakı"nın şagirdləri növbəti uğura imza atıblar
-
18:12Oxuduğu məktəbdə adı əbədiləşən şəhidin atası: “Sanki atasını qarşılayır” - VİDEO
-
13:00Aygün Əliyeva “Mir Şahinin vaxtı”nda: "Bizə yalnız effektiv nəticələr lazımdır"
-
11:37Deputat Ramil Həsən Ucarda seçicilərlə görüşdü
-
13:11Oslo Bəyannaməsi insan inkişafının təmin olunmasında yeni çağırışları ortaya qoyur ŞƏRH
-
16:52“Əli Kərimli “siyasi poçtalyon” funksiyasını üzərinə götürərək mitinqi anons edir” - DEPUTAT SƏRT DANIŞDI
-
12:55“InvestAZ”dan dünya maliyyə bazarları ilə bağlı həftəlik analiz
-
10:27Şəhid və yaralıların olması barədə saxta xəbər yayanlar tutulub –DTX və MEDİA-dan BİRGƏ AÇIQLAMA
-
10:11“Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili” çərçivəsində növbəti ağacəkmə aksiyası keçirilib
-
10:47Prezidentin o israrının ilginc səbəbi - görüş niyə təxirə salınmadı?
-
11:35Ermənisayağı “iqtisadi sıçrayış”
-
13:23ABŞ-Aİ-Ermənistan görüşü xüsusi məqsədlərə hesablanıb - Deputat
-
15:07Aİ, ABŞ və Ermənistanın təhlükəligörüşü - İrəvan üçün tələ...
-
10:37Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı Ramil Həsənin 1 illik HESABATI
-
17:20Dayanıqlı inkişafa töhfə verən ali təhsil ocağı
-
09:25Hikmət Hacıyev NATO-nun sabiq Baş katibi Rasmussenlə bağlı paylaşım edib
-
09:18"MİNGƏÇEVİR DÖVLƏT UNİVERSİTETİ MODERNLƏŞDİRMƏ YOLUNDA" KİTABI HAQQINDA XOŞ TƏSÜRATLAR
-
12:584 fəsil dəniz mövsümü olan şimal adası
-
15:20“Əlbət ki, məlum terror öncədən planlaşdırılıb...” – Elşən Musayev
-
17:04Beynəlxalq Daun Sindromu Günü ilə bağlı tədbir keçirilib
-
14:16Ramil Həsənin təşəbbüsü ilə növbəti dəfə “Novruz” yardım aksiyasına start verildi
-
13:132024-cü il üzrə böyük, orta və kiçik qrant müsabiqələrinin nəticələri
-
12:56“InvestAZ”dan dünya maliyyə bazarları ilə bağlı həftəlik analiz
-
10:46QHT-lərin maliyyə tələbi Agentliyin illik qrant büdcəsindən 4 dəfə çoxdur - MÜSAHİBƏ
Digər xəbərlər
-
MANŞET
Akademik Zərifə Əliyeva Azərbaycan oftalmologiya elmini dünyada tanıdıb
-
MANŞET, SİYASƏT
Prezident Rusiyada səfərdədir (FOTO)
-
MANŞET
Şəhid və yaralıların olması barədə saxta xəbər yayanlar tutulub –DTX və MEDİA-dan BİRGƏ AÇIQLAMA
-
MANŞET, SİYASƏT
İlham Əliyev Münhendə Entoni Blinkenlə görüşdü (FOTO)
-
MANŞET, SİYASƏT
İlham Əliyev və oğlu Heydər Əliyev hərbi obyektlərdə olub (YENİLƏNİB/VİDEO)
-
MANŞET
Prezident bu gənclər üçün mükafat ayırdı (SİYAHI)
-
MANŞET, SİYASƏT
Azərbaycan Prezidenti AŞPA-ya xəbərdarlıq edib
-
MANŞET
“Azərsığorta” ləğv edildi –FƏRMAN
-
MANŞET
Azərbaycan Ordusunun bir neçə vəzifəli şəxsi ehtiyata və istefaya göndərilib